Mustafa Kemal, Yıldız Sarayı Küçük Mabeyn Köşkü'nde Padişah Vahdettin VI. Mehmet ile görüştü. Bu görüşmeden sonra ertesi gün sabah erken saatlerde tekrar bir görüşmeleri oldu.

Mustafa Kemal Paşa, Samsun yolculuğundan seneler sonra, Bandırma Vapuru ile yola çıkmadan önce Yıldız Sarayı'nda Sultan Vahideddin'i ziyarete gittiğini anlatır ve görüşmelerini hatıralarında şöyle nakleder:

"...Yıldız Sarayı'nın ufak bir salonunda Vahideddin'le âdeta diz dize denecek kadar yakın oturduk. Sağında dirseğini dayamış olduğu bir masa ve üstünde bir kitap var. Salonun Boğaziçi'ne doğru açılan penceresinden gördüğümüz manzara şu: Birbirine muvazi (paralel) hatlar üzerinde düşman zırhlıları! Bordalarındaki toplar, sanki Yıldız Sarayı'na doğrulmuş! Manzarayı görmek için, oturduğumuz yerlerden başlarımızı sağa-sola çevirmek kâfi idi.

Vahideddin, hiç unutmayacağım şu sözlerle konuşmaya başladı:

- Paşa, paşa, şimdiye kadar devlete çok hizmet ettin. Bunların hepsi artık bu kitaba girmiştir.

Elini demin bahsettiğim kitabın üstüne bastı ve ilâve etti:

- Tarihe geçmiştir.

O zaman bunun bir tarih kitabı olduğunu anladım. Dikkatle ve sükûnla dinliyordum:

- Bunları unutun, dedi. Asıl şimdi yapacağın hizmet hepsinden mühim olabilir. Paşa, devleti kurtarabilirsin!

...Kendisine basit cevaplar verdim:

- Hakkımdaki teveccüh ve itimada arz-ı teşekkür ederim. Elimden gelen hizmette kusur etmeyeceğime emniyet buyurunuz.

...- Merak buyurmayın efendimiz, dedim. Nokta-i nazar-ı şâhânenizi (görüşünüzü, düşüncenizi) anladım. İrâde-i seniyeniz (emriniz) olursa hemen hareket edeceğim ve bana emir buyurduklarınızı bir an unutmayacağım.

‘Muvaffak ol!' hitâb-ı şahânesine mazhar olduktan sonra, huzurundan çıktım"...

Tecrübeli bir kaptan ve 20 mürettebatıyla, 1878 yapımı "Bandırma Vapuru" ile 16 Mayıs sabahı, İstanbul'dan hareket eden Mustafa Kemal ve beraberindekiler 19 Mayıs'ta Samsun'a ulaştılar. Mürettebat ve Gazi dışında 22 karargah mensubu ve 25 er ve erbaş bulunuyordu. İngiliz subayından alınan yol izninde, altı tane eğerli at ve iki binek otomobil de kayıtlıydı.

Bu gün, Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı olarak kutlanmaktadır.

Mustafa Kemal Samsun'dan sonra 25 Mayıs'ta Havza'ya geçerek, Kurtuluş Savaşının ilk sinyali olan Havza Genelgesini yayınladı. Bu genelge ile halkın işgale direnişi isteniyordu.

Genelgenin metni;

"İzmir'in ve maalesef bunu takip eden Manisa'nın işgali gelecekteki tehlikeyi daha açık göstermektedir. Ülke bütünlüğümüzün korunması için millî gösterilerin daha canlı olarak yapılması ve sürdürülmesi lazımdır. Hayatımıza ve millî bağımsızlığımıza zarar veren işgal ve ilhak gibi olaylar bütün milletin içini kan ağlatmaktadır. Üzüntüler durdurulamıyor.

Sindirilmesi ve tahammülü mümkün olmayan bu durumun derhâl yok edilip giderilmesi bütün medeni milletlerle büyük devletlerin adalet ve nüfuzlarını sabırsızlıkla beklemek konusunda önümüzdeki hafta içinde Pazartesi başlayıp Çarşamba günü müracaatın arkası alınmak üzere büyük ve heyecanlı mitingler yaparak millî gösteride bulunulması ve bunun bütün bağlı olan yerlere yayılmasına ve bütün İtilaf devletleri temsilcileri ile Osmanlı Hükümetine etkili telgraflar verilmesi ve yabancı olan yerlerde yabancılara da özel etkiler yapılmakla beraber millî gösterilerde adap ve sükûnetin fevkalade korunması ve Hıristiyan halka karşı bir sataşma, gösteri ve düşmanca tavırlar alınmaması lazımdır.

Sizin bu fikirler etrafında hassas ve etkili bulunmanız yönüyle işin iyi idare edileceği ve başarılı olunacağı hususunda inancım tamdır. Sonucunun bildirilmesini arz ederim."

Kurtuluş savaşının ilke ve direniş kurumlarının daha da netleştirildiği bu genelge ile "yurdun bütünlüğü ve ulusun bağımsızlığı" tehlikededir denilerek, derhal bir ulusal iradenin temsilcilerinin toplanması gerektiği belirtilmiştir.

Genelge Metni;

"1. Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir. Hükümet-i merkeziyemiz (İstanbul Hükümeti) itilaf devletlerinin etkisi ve denetimi altında çevrilmiş bulunduğundan üzerine aldığı sorumluluğun gereklerini yapamamaktadır. Bu durum milletimizi yok olmuş tanıttırıyor.Milletin istiklâlini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.

Milletin hal ve vaziyetini der-pîş etmek ve sadâ-yı hukukunu cihana işittirmek için her türlü tesir ve murâkabeden âzâde bir heyet-i milliyenin vücudu elzemdir. Bunun için haberleşerek her yandan gelen öneri ve millî istek üzerine Anadolu'nun görünüşte en güvenli yeri olan Sivas'ta milli bir kongrenin ivedi toplanması kararlaştırılmıştır. Bunun için bütün Osmanlı illerinin her sancağından parti anlaşmazlıkları bir yana bırakılarak yetenekli ve milletin güvenini kazanmış üç kişinin en çabuk şekilde kongreye yetişmek üzere hemen yola çıkarılması gerekmektedir.
Her olasılığa karşı bunun bir millî sır halinde tutularak gürültüye yer verilmemesi ve gerekli görülen yerlerde yolculuğun kendini tanıtmayarak yapılması gereklidir.

2. Doğu illerimiz adına 10 Temmuz'da Erzurum'da toplanması kararlaştırılan kongre için adı geçen illerin Müdafaa-i Hukuku Milliye ve Reddi İlhak Cemiyetlerinden seçilmiş üyeler zaten Erzurum'a doğru yola çıkarılmışlardı. O zamana kadar diğer illerimizin delegeleri de Sivas'a varmış olabileceklerinden Erzurum Kongresi'nin üyesi de uygun göreceği zamanda genel toplantıya katılmak üzere Sivas'a hareket edecektir.

3. Bu maddelere göre temsilcilerin Müdafaa-i Hukuku Milliye Cemiyetleri ve belediye başkanları ve diğer şekilde seçilmesiyle hareketleri hakkındaki delâlet ve vatanseverliklerini ve isimleri ile hareket zamanlarının telgrafla bildirilmesini rica ederim.

4. Bu telgrafın gelişinin hemen bildirilmesi rica olunur."

İlk kez, "Misak-ı Milli içerisinde Türk Vatanı'nın bölünmez bir bütün olduğu" kararını içeren Erzurum Kongresi, Mustafa Kemal'in başkanlığında 23 Temmuz - 7 Ağustos 1919 tarihleri arasında toplandı.

İlk ulusal kongrenin önemi; gerekirse padişahlığa ve İstanbul hükümetine rağmen, ulusun kendi kaderini kendi eline almasının vurgulamasıdır. Kongreye çoğunluğu işgal altındaki 5 doğu ili Trabzon, Erzurum, Sivas, Bitlis ve Van'dan gelen 62 delege katılmış; 2 hafta süren kongrede alınan kararlar Kurtuluş Mücadelesi'nde izlenen çizgide önemli ölçüde belirleyici olmuştur.

Kongreyi geçici başkan olarak Erzurum delegelerinden Hoca Raif Efendi açmış; yoklamanın ardından yapılan oylamada Mustafa Kemal Paşa kongre başkanlığına getirilmiştir.

ERUZURUM KONGRESİ'NİN ÖNEMİ VE ÖZELLİKLERİ

1- Manda ve himaye reddedilerek ilk kez ulusal bağımsızlığın koşulsuz olarak gerçekleştirilmesine karar verilmiştir.
2- İlk kez milli sınırlardan bahsedilmiş ve Mondros Ateşkes Antlaşmasının imzalandığı anda Türk vatanı olan topraklarının parçalanamayacağı açıklanmıştır.
3- Toplanış şekli bakımından bölgesel olmasına karşın aldığı kararlar bakımından milli bir kongredir.
4- İlk defa geçici bir hükümetin kurulacağından bahsedilmiştir.
5- Erzurum Kongresi Sivas kongresine bir ön hazırlık çalışması niteliğindedir.
6- İlk kez başkanlığını Mustafa Kemal'in yaptığı dokuz kişilik bir Temsil Heyeti oluşturuldu. Bu Temsil Heyeti bir hükümet gibi görev yapacaktır. (Temsil Heyeti'nin görevi TBMM'nin açılmasına kadar devam edecektir.)
7- Erzurum Kongresinin bir önemi de Batı Anadolu'da Yunan kuvvetlerine karşı mücadele eden Kuva-yi Milliye üzerinde büyük moral etkisi yaptı.
8- Erzurum Kongresi Mustafa Kemal'in sivil olarak görev aldığı ilk yerdir. Bölgesel bir kongredir.

10 Temmuz 1919 Perşembe günü, Vilâyâti Şarkiye Müdafaa-ı Hukuk-ı Milliye Cemiyeti Erzurum Şubesi'ne, Cemiyet Merkezi'nden gelen resmî bir yazı ile, Aza olarak kaydedildi. O zamanki Kanunlara göre de Asker ve Devlet Memurları, "Siyasî Cemiyetler"e aza olamazlardı.

Aynı günkü aynı yazı ile, M. Kemal Paşa, Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti Erzurum Şubesi'nin "Heyet-i Faâlesi Birinci Reisi" ve onunla işbirliği ederek kurtuluşumuz yolunda çalışan Emekli Deniz Kurmay Albayı ve Eski Bahriye Nâzırı, Hüseyin Rauf (ORBAY) Bey de, "İkinci Reis" seçildiler.

Mustafa Kemal Paşa ile Hüseyin Rauf Bey'in, Erzurum Kongresi'ne Erzurum Mümessili olabilmeleri için, onlar şehre gelmeden önceki Cemiyet Kongresince Mümessil seçilen iki Erzurumlu, 20 Temmuz 1919 Pazar günü istifa ederek, yerlerini bu iki kişiye bıraktılar.

23 Temmuz 1919 Çarşamba günü açılan Büyük Erzurum Kongresi'nde, Erzurum Mümessili Mustafa Kemal Paşa, Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti Trabzon şubesinden gelen 17 Mümessille Erzurumluların önceden anlaşması üzere, 38 red oya karşılık 47 kabul oyuyla Kongre Reisi seçildi.

7 Ağustos 1919 Perşembe günü biten Erzurum Kongresinde, bu Kongreyi tertip eden "Vilâyât-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti" ile, "Trabzon Muhâfaza-i Hukuk Cemiyeti"ni birleştirildi ve "Şarkî-Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adıyla, merkezi Erzurum olmak üzere yeni bir Cemiyet kuruldu.

Mustafa Kemal Paşa, o gün, "Şarkî-Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti"ne ve Kongre dağıldıktan sonra, onu temsil ederek çalışacak olan "Temsil Heyeti'ne, "Erzurum Mümessili" seçildi. Aynı gün yapılan "Temsil Heyeti Mümessilleri" toplantısında, Erzurum Mümessili M. Kemal Paşa, "Temsil Heyeti Reisi" seçildi.

Mustafa Kemal, Sivas Kongresi'ni bu sıfatıyla topladı ve Sivas Kongresinde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında tüm Reddi İlhak ve Milli Müdafaa cemiyetleri bir araya toplandı. A-RMH Cemiyetlerinin yönetim unsuru da Heyet-i Temsiliye oldu. 23 Nisan 1920'de Ankara'da Büyük Millet Meclisi açılınca Heyet-i Temsiliye yetkileri TBMM'ye geçmiş oldu.

Heyet-i Temsiliye kadroları, sonraki zamanlarda TBMM'de görev aldılar ve Müdafaa-i Hukuk Grubunu kurdular.

04-11 Eylül 1919 tarihleri arasında, Sivas Kongresi, Mustafa Kemal'in başkanlığında toplandı.

Erzurum kongresine oranla daha az üye olmasına karşın geniş bir bölgenin katılımın sağlandığı bu kongre ile "Anadolu ve Rumeli Müdafai Hukuk Cemiyetleri"nin mücadelesi ve birliği karar altına alındı. Erzurum Kongresi gibi Sivas Kongresi'nde de Mîsâk-ı Millî manifestosunun ana hatları belirlendi. Kararlar tüm yurt için geçerli kılındı.

Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti teşkil edildiğine dair beyanname, Mustafa Kemal Paşa'nın imzasıyla Sivas Vilayeti'ne verildi.

Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti Hey'et-i Temsîliyyesi, cemiyetin en yüksek idare organı ve çeşitli yerlerde kurulmuş olan müdâfaa-i hukuk ve redd-i ilhak cemiyetleri de bunun birer şubesi sayıldılar.

Ana amacı Osmanlı Devleti'nin dağılma tehlikesine karşı "İslâm halifeliği ve Osmanlı saltanatının varlığını korumak" (Nizamnâme, md. 3) olan Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti'nin Sivas Kongresi'nde tesbit edilen nizamnâmesine göre;

--- Hey'et-i Temsîliyye vatanın bütününü temsil edecek (md. 7/VII), eğer Osmanlı hükümeti İtilâf devletlerinin baskısıyla anayurdun bir parçasını bırakmak zorunda kalacak olursa,
--- Temsil Heyeti mukaddes halifelikle Osmanlı saltanatına olan bağlılığını sürdürerek vatanı Rum ve Ermeni ayakları altında çiğnetmemek için derhal geçici bir yönetim kuracak,
--- kongrenin aldığı kararları Türk milletine, İstanbul hükümetine ve yabancı devletlere duyuracaktı.

Bu şekilde Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti, vatanın bütünü adına konuşmak ve iş görmek yetkisine sahip meşrû ve millî bir teşkilât haline geldi.

Erzurum ve Sivas Kongrelerine engel olamayan Damat Ferit Hükümeti istifa etmiş ve yerine Ali Rıza Paşa tarafından yeni bir hükümet kurulmuştu.
Ali Rıza Paşa Anadolu hareketiyle bağlantının kesilerek düşmanca tavır sergilenmesi ile hiçbir sonuca ulaşılamayacağı düşüncesi ile yeni hükümetin Bahriye Nazırı Salih Paşa'yı, Heyet-i Temsiliye Başkanı Mustafa Kemal Paşa ile görüşmelerde bulunması amacıyla Amasya'ya göndermiştir. Yapılan görüşmelerde "Amasya Protokolü" imzalanmıştır.

AMASYA PROTOKOLÜ
1. Türk vilayetleri düşmana terk olunmayacak, hiçbir biçimde manda ve himaye kabul edilmeyecek, Türk vatanının bütünlüğü ve bağımsızlığı korunacak.
2. Azınlıklara siyasi egemenliğimizi ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar tanınmayacak.
3. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, İstanbul Hükümeti tarafından resmen tanınacak.
4. İtilaf Devletleri ile yapılacak olan barış görüşmelerinde Temsil Heyeti'nden de bir temsilci bulunacak.
5. İvedi olarak Anadolu'da halkın özgür seçimiyle bir meclis toplanacak.
6. Anadolu hareketi, İstanbul Hükümetini küçümseyici ve yok sayıcı davranışlardan kaçınacak.

Ankara'da "Anadolu Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti"nin organı olarak, Hakimiyet-i Milliye gazetesi yayımlandı.

İstanbul'da toplanan son Meclis-i Mebusanda, yurtsever "Felah-ı Vatan" grubu ve Anadolu hareketine sempati ile bakan Ali Rıza Paşa'nın girişimiyle gizli bir oturum yapıldı. Toplantıda "Misak-ı Milli" kabul edildi. Bu aynı zamanda Anadolu Hareketi'nin de programı oldu.

Misak-ı Milli, 31 Mart Vak'ası ile başlayan işgal döneminde, Kurtuluş Savaşının temelini ve ana esaslarını oluşturur. Mustafa Kemal öncülüğünde ki Anadolu Halk Hareketi ile Osmanlı Devleti'nin ortak karar ve beyanlarıdır.

Osmanlı Mebuslar Meclisi, kabul ettiği Misak-ı Milli Kararı'nın basında yayınlanmasını ve bütün yabancı parlamentolara bildirilmesini kararlaştırdı.

Mustafa Kemal, vilayetlere Meclisin 23 Nisan 1920 tarihinde toplanacağını bildiren genelge yayınladı.

İstanbul'da toplanma imkanı kalmayan Millet Meclisi, Cuma günü Ankara'da dualarla toplandı.

İstanbul Meclis üyelerinden Ankara'ya gelebilenler Millet Meclisi'ne katıldılar. Gelemeyenler için kısa dönem için de yeni vekiller belirlenerek Ankara'ya ulaşmaları sağlandı.

Bu gün, Milli Egemenlik ve Çocuk Bayramı olarak kutlanmaktadır.

TBMM'nin çıkardığı ilk kanunlardan biri olup, "Vatana ihanet" suçu işleyenleri kapsamaktadır. Cezası en ağır kanunlardandır.

Misakı Milli TBMM'de kabul edildi. İlk Meclisin milletvekilleri "Misak-ı Milli" andı içtiler.

Mustafa Kemal, Bilecik'te Ahmet İzzet Paşa başkanlığındaki İstanbul heyeti ile görüştü. Görüşme sonucunda heyetin İstanbul'a dönmesine izin verilemeyeceğini ve kendileri ile birlikte Ankara'ya gidileceğini bildirdi.

Kurtuluş Savaşı sürecinde yurdun dört bir tarafında ve çok yakın zamanlarda Müdafaa-i Milliye ve Red-di ilhak cemiyeletleri kurulmuştur.

Mustafa Kemal'in Anadoluya gönderilmesiyle paralel olarak faaliyete geçen ve her biri bağımsız olarak, belli bir sistematik içinde kurulan bu dernekler, Erzurum Kongresinde alınan kararla aşama aşama birleştirilmiş ve nihayetinde ANADOLU ve RUMELİ MÜDAFAA-İ HUKUK CEMİYETİ adı altında toplanmıştır.

Erzurum'da, bu cemiyetlere yerleştirilmek üzere askerlikten istifa eden Mustafa Kemal, birleştirilen cemiyetlerin hasılından oluşan Heyeti-i Temsiliye adına, Meclisin açılışına kadar yetkilendirilmiştir.

Mustafa Kemal resiliğinde toplanan cemiyet, Müdafaa-i Hukuk Grubu adıyla TBMM'nde asıl unsur haline getirilmiş, grubun dışındaki kimseler ilk dönem içinde ayıklanmıştır.

Bu grup daha sonra CHF ve CHP adını alacak, ancak Mustafa Kemal'in vefatından sonra oluşan yönetimler ile, küresel emperyal güçlerin denetimine girerek, İstiklal Savaşı ve Milli Mücadele döneminde ki ruh ve kimliğini kaybedecektir.

Mustafa Kemal, Yasama, Yürütme ve Yargı yetkilerini de uhdesine alarak BAŞKOMUTAN oldu. 12 Ağustos tarihinde Mustafa Kemal, Polatlı'da Başkomutan sıfatıyla Ordunun başına geçti.

Ankara Antlaşması, 20 Ekim 1921'de Sakarya zaferinin ardından, Büyük Millet Meclisi Hükümeti ile Fransa arasında imzalanmıştır.

Antlaşma gereğince;
Taraflar arasındaki savaş durumu sona erdi.
Hatay dışında bugünkü Suriye sınırımız çizildi.
Hatay'da özel bir yönetim kuruldu.
Türkçe'nin resmi dil olması ve Türk parasının kullanılması kabul edildi.
Burada yaşayan Türklere geniş haklar tanındı.

Fransa, Türk Devleti'ni resmen tanımış oldu.
İtilaf Devletleri'nin Türkiye'ye karşı oluşturduğu birlik parçalanmaya başladı.
Fransa Hatayla ilgili özerklik kararlarını kabul etmekle buranın Anadolu'nun bir parçası olduğunu da onaylamış oluyordu.
Fransızlar Misak-ı Milli'yi tanıyan ilk İtilaf Devleti olup, İtilaf devletleriyle olan ilişkisi kesin olarak ayrılmıştır.

Bu arada İtalya da Anadolu'dan tamamen çekilmiş, Güney Cephelerimiz kapanmıştır. Güneydeki birliklerin çoğu Büyük Taarruz için Batı Cephesine kaydırılmıştır.

M.KEMAL ÖZLÜK DOSYASI: 5 Teşrinisani 337 (5 Kasım 1921) tarihinden itibaren müşarünileyhin Başkumandanlık müddeti üç ay daha temdit edilmiştir.

M.KEMAL ÖZLÜK DOSYASI: 5 Şubat 338 (5 Şubat 1922) tarihinden itibaren Başkumandanlık müddeti üç ay daha temdit edilmiştir.

İtilâf Devletleri, Dışişleri Bakanları Konferansı, 22 Mart 1922 tarihinde Türkiye ve Yunan hükûmetlerine ateşkes antlaşması teklifinde bulundu.

Bu teklifin ana çizgileri şunlardı:
Her iki tarafın birlikleri arasında on kilometrelik, asker bulunmayan bir bölge meydana getirilecek, Birlikler, insan ve cephane bakımından takviye edilmeyecek.
Birliklerin durumunda değişiklik yapılmayacak.
Bir yerden bir yere malzeme de götürülmeyecek.
Ordumuzu ve askerî durumumuzu, İtilâf Devletleri'nin askeri komisyonları kontrol edip denetleyebilecekler.
Bu komisyonların hakemliğini samimiyetle kabul edeceğiz.
Çarpışmalar üç ay süre ile durdurulacak ve bu durum, barış için yapılacak ön görüşmeler taraflarca kabul edilinceye kadar, üçer aylık sürelerle kendiliğinden yenilenecektir.
Taraflardan biri yeniden savaşa başlamak isterse, ateşkes süresinin bitiminden hiç olmazsa on beş gün önce karşı tarafa ve İtilâf Devletleri temsilcilerine durumu bildirecek.

Kurtuluş Savaşının resmi olarak sona erdiği uluslararası antlaşmadır.

3 Ekim 1922 günü öğleden sonra Mudanya Konferansı görüşmeleri başladı. Konferansa Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa'nın başkanlığı altında, İngiltere delegesi general Harrington, Fransa delegesi Charpy, İtalya delegesi General Mombelli katıldılar. Antllaşma 15 Ekim 1922 günü yürürlüğe girmiştir.

Bu dönemden sonra Devletin yeni yapılanması ve uluslararası diplomasi alanlarında hızla yol alınmaya başlanmıştır.